Cách đọc kết quả đo độ nhám: Phân biệt Ra, Rz, Rt và ứng dụng thực tế

Đo độ nhám không chỉ là "đọc số"

Khi in ra kết quả từ máy đo như Surftest SJ-210 hay SJ-310, bạn sẽ thấy hàng loạt chỉ số: Ra, Rz, Rt, Rq, Rp, Rmax...

Trong số đó, 3 chỉ số được dùng phổ biến nhất trong thực tế gia công và kiểm tra chất lượng là:

🔹 Ra – Roughness Average
🔹 Rz – Ten-point Mean Roughness
🔹 Rt – Total Height of Roughness Profile

Hiểu rõ ý nghĩa – đơn vị – mối liên hệ giữa các chỉ số này giúp kỹ sư:

Phân tích nhanh chất lượng bề mặt
Đánh giá đúng theo tiêu chuẩn ISO/JIS
Tra cứu chính xác bản vẽ kỹ thuật

Ra là gì?

Ra (Roughness Average) là giá trị trung bình độ lệch chiều cao của bề mặt thực so với đường trung bình trên chiều dài chuẩn.
Là chỉ tiêu phổ biến nhất, thường xuất hiện trên bản vẽ với ký hiệu:
→ Ra ≤ 1.6 µm

📌 Ra càng nhỏ → bề mặt càng mịn → ma sát thấp → ghép nối tốt hơn.

Rz là gì?

Rz (Ten-point Mean Roughness): là trung bình khoảng cách từ 5 đỉnh cao nhất đến 5 đáy sâu nhất của biên dạng nhám.
Nhạy với các vết xước sâu hoặc rãnh bất thường.

📌 Rz lớn hơn Ra và thường dùng để kiểm tra lỗi cục bộ – vết rỗ, trầy sâu.

Rt là gì?

Rt (Total Height of Profile): là chiều cao lớn nhất từ đỉnh cao nhất đến đáy sâu nhất trong toàn bộ chiều dài đo.
Là chỉ số nhạy nhất với lỗi "đột biến".

⚠️ Rt cao bất thường → có thể có vết trầy, rỗ, lỗi dụng cụ cắt.

Ví dụ kết quả thực tế từ máy Surftest

Chỉ số đo	Kết quả	Diễn giải nhanh
Ra	0.8 µm	Bề mặt mịn, đạt tiêu chuẩn lắp ghép
Rz	5.5 µm	Có chênh lệch đỉnh – đáy, cần kiểm tra kỹ hơn
Rt	12.6 µm	Xuất hiện vết xước sâu – nên loại bỏ chi tiết

🧠 Tình huống thực tế: Ra OK nhưng Rt quá cao → đừng vội xuất xưởng!

Khi nào dùng Ra – Rz – Rt?

Mục đích kiểm tra	Chỉ số ưu tiên
Kiểm tra chất lượng tổng thể	✅ Ra
Phát hiện lỗi rãnh sâu / xước	✅ Rz / Rt
So sánh biên dạng giữa 2 lô hàng	✅ Rz
Đánh giá độ lặp lại bề mặt	✅ Ra + Rq

Tiêu chuẩn độ nhám theo ISO 1302

Loại gia công	Ra khuyến nghị	Ứng dụng
Đánh bóng cơ khí	0.1 – 0.4 µm	Khuôn, trục chính
Mài chính xác	0.4 – 0.8 µm	Bạc đạn, bệ trượt
Tiện/phay bán tinh	1.6 – 3.2 µm	Lắp ráp phổ thông
Phay thô/Hàn	6.3 – 12.5 µm	Kết cấu thép, khung máy

📌 Máy đo Surftest sẽ tự so sánh và báo “Pass/Fail” nếu nhập sẵn giới hạn Ra.

Thiết bị đo độ nhám nên dùng

Surftest SJ-210, SJ-310, SJ-410 từ Mitutoyo là dòng thiết bị đo độ nhám tin cậy nhất hiện nay:

Đo Ra, Rz, Rt, Rq, Rp...
Tùy chọn in kết quả, lưu file, kết nối phần mềm
Phù hợp kiểm tra tại xưởng hoặc trong phòng QC

📞 MEB là đại lý chính hãng Mitutoyo – có demo tận nơi + tư vấn chọn đầu đo phù hợp.

Lời khuyên kỹ thuật

✔ Luôn đo đủ chiều dài tiêu chuẩn (Cut-off) theo vật liệu
✔ Sử dụng đầu đo đúng loại: bề mặt phẳng, cong, lỗ nhỏ
✔ Hiệu chuẩn định kỳ máy đo độ nhám bằng chuẩn Ra master
✔ In kết quả làm bằng chứng giao hàng hoặc truy xuất chất lượng